| نوع بنا : تاريخي قدمت : ساساني اين پل از آثار ارزنده معماري پيش از اسلام است . در لرستان اين دومين پلي است كه بنام كر و دت يا پل دختر مشهور است كه اولي در منطقه طرهان كوهدشت واقع شده و دومي پل دختر درمنطقه جايدردر كنار كوه تخت شير شهرستان پلدختربر روي رودخانه كشكان ساخته شده است. اصل بنابه احتمال قريب يقين مربوط به دوره ساساني است.اگر چه در قرن4ه.ق.مورد مرمت وتجديد بنا قرارگرفته است .جهت پل شرقي غربي وطول آن 270متر ميباشد.پايه هاي پهن وقطور آن كه از سنگهاي پاك تراش ساخته شده انددر داخل رودخانه هنوز پا برجاست.تنها يك طاق از پل موجود است كه جاده خرم آباد- انديمشك از زير آن مي گذرد بلنداي اين طاق 18 متر از سطح آسفالت است ونزديك به 30 متر ازآب رودخانه ارتفاع دارد.عرض چشمه موجود 11/30 متر است.درخصوص وجهه تسميه پل بعضي آنرا منتسب به آناهيتا مي دانند. بي ترديداين پل از اهميت ويژه اي در ارتباط بين مناطق جنوب با غرب و مركز وشمال داشته وعلاوه براتصال لرستان وايلام راه اصلي شاپورخواست به جندي شاپورشهر قديمي خوزستان به شمار مي رفته است. | |
| آدرس :پل دختر - خيابان 17 شهريور |
| اين چشمه در مسير جاده بوشهر به بندر عباس و در شمال خورموج قرار دارد. مظهر چشمه از شكاف سنگ هاي آهك آسماري از زمين خارج مي شود. عامل تشكيل آن گسله است و آب چشمه در رديف آب هاي سولفات كلسيم همراه با منيزيم و كلرور سديم ولرم است. | |
| آدرس :جاده بوشهر به بندر عباس و در شمال خورموج |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : عيلامي در دامنه كوه مند در فاصله 30 كيلومتري خورموج در جنوب روستاي حيدري و در ارتفاعات سنگي مشرف به بستر قديمي رودخانه سيلابي ، آثار حجاري هايي در دل صخره اي بلند وجود دارد كه راه باريكي از سطح بستر رودخانه به سمت اولين مدخل آن در ارتفاع 60 متري كشيده شده است. نماي خارجي فعلي معبد كلات عبارت است از يك سكوي اصلي با سقفي اهرمي شكل و دو مدخل ديگر و ده حفره به شكل روزنه هايي درطرفين سكوي اصلي كه به منزله نورگيرها يا پنجره رواق هاي اصلي معبد عمل مي كنند. به نظر مي رسد قسمت مياني ، مكان جلوس كاهنان يا مقربان و انجام مراسم مخصوص مذهبي بوده است. قرباني يا گنهكار و يا كسي كه بايد عمل مراسم مذهبي در مورد او انجام مي شد، روي سكوي مياني قرار مي گرفت در بستر خشك رودخانه آثار بندها و آبگردان هايي در اراضي پاي كوه وجود دارد كه حاكي از وجود ميداني بزرگ در جلو معبد بوده است. سطح اين ميدان را با خاك و سنگ به طور مصنوعي بالا آورده اند. ميدان جلو بنا ظاهراً محل تجمع گروه كثيري از مردم بوده كه اكنون از بين رفته است. نكته قابل توجه در معبد كلات وجود چاه هاي متعدد در اتاق هاي پاييني است كه به نظر مي رسد جهت دفن اموات يا نگهداري استخوان آنها حفر شده است. | |
| آدرس :30 كيلومتري خورموج در جنوب روستاي حيدري |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : سلجوقيان ( 429- 590ه ق) اين برج بقاياي قلعه عظيم خورموج است كه در منطقه خورموج قرار دارد سبك معماري آن سلجوقي و متأثر از سبك قلعه سازي دوره ساساني است كه با استفاده از تاق نماها و گچبري در آرايش ديوارها و درون اتاق ها بنا شده است. قلعه خورموج يكي از آثار شكوهمند تاريخي استان بوشهر است كه طي زمان تغيير يافته و روي به ويراني گذاشته است. در حال حاضر يكي از برج هاي آن باقي مانده است. | |
| آدرس :خورموج |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : سلسله يونانيان و عهد سلوكيان امام زاده ميرارم يا «پيرارم» يا «پيرچل گزو» در جنوب شهر خورموج واقع شده است. درون بقعه كه محل مقبره پيرچهل گزو است، ضريح و معبري وجود ندارد. مقبره با سنگي قديمي و سخت به طول 12 متر با تراش اسليمي و نقش سروك سازي بسيار ظريف بر روي پايه اي مستطيل شكل به طول 5/13 متر و عرض 5/2 متر قرار دارد. بر روي پايه طويل، سنگ تراشيده ترنجي و اسليمي به ارتفاع 35 سانتي متر با دو لچك كوچكتر در بالا و پايين و يك اسليمي پهن و عريض در وسط قرار دارد. در كنار اين سنگ اسليمي شكل خطوط و نقوش ظريف در اندازه هاي مختلف به چشم مي خورد. دو پايه آتشدان سنگي نظير آتشدان هاي سنگي دوره هخامنشي بر روي اين سنگ قرار گرفته است. علاوه بر آن يك قطعه سنگ بيضي شكل در داخل بقعه و بر روي آن وجود دارد كه قابل جابجا شدن است. يك طرف آن نقش زن و مردي كه دست در دست هم دارند حجاري شده است و در طرف ديگر تاريخ فوت شخصي را ذكر كرده اند. به نظر مي رسد اين سنگ به زمان هاي بسيار دور پيش از اسلام و به دوران سلسله يونانيان و عهد سلوكيان مي رسد. مردم خورموج بر اين باورند كه اين مقبره مدفن ميرارم فرزند سام پسر نوح پيامبر است. | |
| آدرس :جنوب شهر خورموج |
| اين چشمه در كنار جاده خورموج- دير در حوالي روستاي گنويه قرار دارد . مظهر چشمه از شكاف سنگ هاي آهك مارني خارج مي شود و عامل تشكيل آن ساختار زمين شناختي است. آب چشمه در رديف آب هاي سولفات كلسيم همراه با منيزيم و كلرور سديم ولرم است. | |
| آدرس :جاده خورموج- دير در حوالي روستاي گنويه |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : دوره قاجاريه اين منطقه در شهرستان دشتي واقع شده است و از جمله نواحي مسكوني قديمي استان بوشهر به شمار مي رود. در مورد چگونگي نامگذاري و پيشينه تاريخي آن اطلاعي دقيقي در دست نيست ، ولي قلعه خورموج كه قسمتي از آن به نام قلعه محمد خان و قسمتي ديگر به نام قلعه جلال خان معروف است، در اين منطقه قرار دارد و نشانگر قدمت تاريخي و اهميت آن در گذشته هاي دور است . اين بناي عظيم و رفيع از چهار حصار ، چهار قلعه ، يك اندروني، يك عمارت مركزي، تعدادي قراولخانه و اصطبل تشكيل شده است كه اصل آن چهار يا پنج طبقه بوده است. اين بناي عظيم به مرور زمان تخريب شده و به شكل كنوني در آمده است. اما محمد خان دشتي و جلال خان كه قلعه هاي ياد شده به نام آنها نامگذاري شده است. دو خان معروف عهد قاجاريه بودند كه در مردمداري و كار و كوشش مشهورند.از محمد خان دشتي كتاب شعري هم به چاپ رسيده است. اين دو نفر در زمان جنگ هاي ايران و انگليس در بوشهر ، از مدافعان و پاسداران سرزمين ايران در برابر هجوم بيگانگان بودند . | |
| آدرس :شهرستان دشتي |
| نوع بنا : تاريخي ( تاريخ ميلادي : سده ششم قبل از ميلاد ) بناي گور دختر بسيار شبيه به مقبره كوروش كبير در پاسارگاد است و قدمت آن به سده ششم قبل از ميلاد برمي گردد. اين بنا از 24 قطعه سنگ تشكيل شده است. در سنگ سوراخ هايي تعبيه شده كه با بست هاي آهني به هم وصل مي شوند. در گور دختر همچنين عناصر هنر اورارتويي مانند شيرواني دو شيبه و نيز عناصر معماري ايلامي معبد چغازنبيل را مي توان ديد. اين بناي ارزشمند در سال 1376 به شماره 1897 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است و هرگونه دخل و تصرف در آن تا شعاع 100 متري جرم محسوب مي شود. | |
| آدرس :دشتستان |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : اشكاني در حدود شمال براز جان، در سمت راست و چپ جاده اي كه به طرف دالكي مي رود، در سطح وسيعي ، تعدادي تپه و محوطه باستاني وجود دارد كه برخي تسطيح شده و برخي هنوز تا حدودي سالم مانده اند. در سمت راست جاده اسفالته فوق آثار يك قلعه دايره اي شكل ديده مي شود كه ديوارهاي بلند دور آن به وضوح قابل رويت است. بلندي اين ديوار در حال حاضر نسبت به سطح زمين در برخي جاها حدود 5 متر است. ظاهرأ دور اين قلعه خندقي وجود داشته است كه آثار آن در سمت شرق و جنوب شرقي آن به وضوح ديده مي شود. عرض ديوار به 6/5 متر مي رسد. ارتفاع موجود و عرض ديوار، بدون محاسبه كف خندق تا بالاي ديوارها عظمت و موقعيت قلعه را مشخص مي سازد. در سمت چپ جاده نيز آثار فراواني چه به صورت تپه و چه به صورت محوطه هاي مسطح وجود دارد. در سرتاسر اين محوطه هاي وسيع آثار زيادي به صورت قطعات سفال قرمز رنگ وخاكستري رنگ ساده و همچنين تعدادي سفال از انوع لعابدار دوره اشكاني پر اكنده است. همچنين در برخي از محوطه هاي فوق، قطعاتي از گدازه آهن وجود دارد كه همين امر بر وجود كارگاه هاي ذوب فلز دلالت دارد. يك سنگ آسياب بزرگ در پاي تپه اي افتاده است و در حول و حوش اين سنگ علاوه بر قطعات ظروف سفالي، قطعاتي از هاون هاي سنگي دو دسته نيز وجود دارد. علاوه بر آن در سطح منطقه برازجان اشيايي شبيه به آن چه در چغازنبيل و شوش به عنوان ميخ هاي تزئيني نامگذاري شده اند، به طور فراوان ملاحظه مي شود. اين ميخ هاي تزئيني حدود17 سانتي متر بلندي دارند و داراي قاعده دايره اي شكل تخت هستند. قطر آنها نيز حدود 17 ساتني متر است. طرف ديگر آن به صورت قارچي است كه انتهاي گرد آن كم عمق مقعر است. سفال هاي آن مرغوب و به خوبي در كوره پخته شده اند. استحكام اين سفال ها خيلي بيشتر از استحكام سفال هاي معمولي است و وزن نسبتأ زيادي نسبت به حجم و شكل خود دارند. درگزارش هيئت كاوش كاخ كورش برازجان در سال 1350 نيز اشاره اي به اين گونه اشياء شده است و آنها را همانند گل ميخ هاي دوره عيلامي دانسته اند. مردم منطقه برازجان و تنگستان كه كم و بيش اين اشياء را در محوطه باستاني ديده اند آنها را «كوپال» يا »گوپال» مي نامند. در محوطه باستاني تل خندق علاوه بو ديوارهاي خشتي، ديوار هايي ساخته شده است كه مصالح آنها عمدتاً از قلوه سنگ وملاط گچ مخصوص معماري دوره ساساني است. در پيرامون محوطه قطعاتي از آجر شبيه آن چه در آرامگاه هاي دوره اشكاني استفاده شده است نيز وجود دارد. | |
| آدرس :شمال برازجان |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : ساساني در شمال سعدآباد از توابع برازجان، رودخانه شاپور از بين صخره هاي سنگي و لايه هاي شن و ماسه متراكم عبور مي كند. در دو سمت كمركش اين صخره ها تعداد زيادي دخمه به صورت اتاقك هاي كوچك كنده شده است. دخمه هاي سمت راست رودخانه به صورت مجتمع در كنار هم قرار گرفته اند و تعداد آنها از دخمه هاي سمت چپ رودخانه بيشتر است. دخمه هاي سمت چپ رودخانه هم از نظر تعداد كمترند و هم به طور پراكنده اند. در ايوان جلو اتاق ها محل عبور و نشستن و شايد محلي براي دفاع تعبيه شده است. از هر راهرو به درون اتاق و راهرو ديگر راههايي كنده شده است و همچنين براي رسيدن به قسمت پايين آن و دسترسي به آب رودخانه، آثار پلكانهاي مصنوعي ساخته شده از سنگ و گل ديده مي شود. دربالاي رديف سوم اتاقك ها برفراز يك اتاق، آثار تيشه حجاري كه در تزئين سنگ خارا به كار مي رفت، باقي مانده است. محل يك كتيپه سنگي چهارگوش كه در پيشاني سردر بيروني غار حك شده، مشهود است. ستونهاي منفردي نيز بين فضاهاي دخمه هاي بزرگتر قرارگرفته اند كه از جنس خود صخره و يك پارچه از آن تراشيده شده اند. بديهي است اين ستونها به منظور تزئين و يا تنوع در نما ايجاد شده اند. اين دخمه ها از درون به هم متصل هستند ودرهر يك ازاتاق ها طاقچه ها و آبراهه هايي نيز كنده شده است. چهل خانه همان طوري كه از اسمش پيداست به معني وجود چهل خانه در اين مكان است. گفته مي شود چهل خانه به معناي چله خانه نيز هست، كه مرتاضان و زاهدان در آن زندگي مي كردند. با مطالعاتي كه راجع به اين نوع دخمه ها در نقاط مختلف ايران انجام گرفته، احتمال مي رود كه آنها از نوع دخمه هاي تدفيني دوره هاي مادي و ساساني باشند. | |
| آدرس :شمال سعدآباد از توابع برازجان |